De enige (althans bij mij bekende) cantate die het ooit tot het kleinkunstpodium heeft gebracht. Hans Dorrestein citeert de titel in een lied, een duet wat zich verder in een bordeel afspeelt. Een van de gasten aldaar bezigt al doende de uitspraak; ‘Ich freue mich in dir’.

 

Het is desalniettemin een koraalcantate geschreven voor het feest van st. Johannes de evangelist, bedoeld voor de 27ste december 1724.  Derde kerstdag is dat dus maar met geen enkele referentie daaraan. Het koor wordt in deze cantate met heel veel zachtheid tegemoet getreden wat wellicht verband houdt met de grote eisen die aan het koor van St. Thomas gesteld worden in deze kersttijd, en met het zingen van carols in de open lucht wat aan de kerkdienst vooraf gaat. Dus Bach beperkt hun inbreng tot een recht-toe-recht-aan-harmonisatie van het koraal die maar heel even uitloopt op een simpele polyfonie. Met weinig, dan wel geen repetitie kan hij zo volledig vertrouwen op zijn strijkers, die moeten dan ook de spirit geven aan die uitgebreide concertante vreugdedans die hem voor ogen staat. En de solisten, die krijgen natuurlijk ook een groot aandeel. Zachtaardige stukken zijn het, die een troostrijke cantate creëeren ter ere van Jezus die nu weer eens betiteld wordt als ‘mein liebes Jesulein’ en dan weer als ‘der allerhöchste Gott’. 

 

De ‘süsser Ton’ waarvan sprake is in het openingskoor wordt gesuggereerd door het in orkest de klank van belletjes te verbeelden. Al in de eerste maten horen we dat en steeds opnieuw blijven deze een rol spelen. Ook bijzonder; de beide oboe d’amore verdubbelen hier de tweede violen en de altviolen waardoor de eerste violen vrij zijn voor een glansrol, hoog verheven boven de rest (de middenstemmen). Eigenlijk krijgen ze daarmee een virtuoze, welhaast solistische partij toebedeeld. Die simpelheid van de koraalpartijen eindigt even in de zesde frase ‘Ach, wie ein süsser Ton!’ Om extra aandacht vestigen op de ‘grosse Gottessohn’ houdt het koor plotseling in met jachtige, echoënde zestienden.

 

Iets van die energie en die brille van het openingskoor wordt voortgezet in het vervolg, een alt-aria waarbij de hobo’s in een triomfantelijke, drievoudige fanfare naar voren treden bij het woord ‘Getrost’ wat er op duidt dat Bach deze tekst opvat als een zeer dringende oproep.

 

Het recitatief van de tenor gaat 2 x over in een arioso refererend aan het koraal en wil ons met toenemende intensiteit overtuigen van de heerlijkheid om God te mogen aanschouwen, face to face.

 

De da-capo aria van de sopraan (4) vormt het hart van deze cantate. Het sleutel idee van de opening ‘süsser Ton’ wordt nu geopenbaard. Het is de aankondiging ‘Mijn Jezus is geboren’ waaraan Bach een melodische frase toewijst die zo afkomstig zou kunnen zijn uit een koraal of uit een volkslied. Ook hier weer virtuoze uithalen van de eerste violen, die bij ‘Wie lieblich klingt es in den Ohren’ rinkelende belletjes imiteren met hun 'bariolage‘-techniek: een toon snel herhalen, afwisselend op een losse en een bevingerde snaar. Anders klinkende bellen zijn er in de meer pastoraal klinkende B-sectie, boven die lyrische meditatie van solo viool en sopraan over de naam Jezus horen we unisono tweede violen en altviolen. En natuurlijk - we zijn immers nog altijd bij Bach - wordt dit alles wel wat verstoord met een chromatiek die refereert aan het ‘stenen hart’ dat weigert dit alles te erkennen.

 

Het openings deel van deze cantate is mooi: een mengeling van de hymne met weer zo'n heerlijke, totaal onafhankelijke orkestpartij. Maar verder heb ik gemengde, dan wel geen gevoelens over dit werk. Zelfs over de Gardiner-versie ben ik in de diverse notitieboekjes niet eensluidend; countertenor Derek Lee Ragin vind ik beurtelings ‘lelijk’ en ‘wel meevallen’. Katharine Fuge is natuurlijk een fenomeen. Hoe is zij in vergelijking met het jongetje wat we bij Leonhardt horen? Uiteindelijk is mijn conclusie dit alles niet zo bijzonder is; een routinematig geheel wat nog het meest tot zijn recht komt bij de tamelijk frisse stemmen van het Leonhardt-Consort.

 

Geschreven voor derde Kerstdag met als consequentie dat Bach het koor van st. Thomas - dat hard gewerkt heeft in de afgelopen dagen - alleen een kleine rol toebedeelt in het eenvoudige slotkoraal. 

 

De openingsaria voor sopraan domineert het werk en verleent een warme gloed aan de hele cantate. Met de toonsoort G majeur, een 12/8 maat, een tempo aangeduid met molto adagio en een begeleiding van fluit, strijkers en hobo d'amore ontstaat hier een onmiskenbaar pastorale sfeer. De hobo is toegevoegd om de klank van de eerste violen te versterken. En wat is het angstaanjagend mooi. Is het de Maagd zelf die hier een slaapliedje zingt voor haar pasgeboren kind of is dit de troost die de kwetsbare gelovige ten deel valt door Jezus’ komst op aarde? Hoewel het onmiskenbaar Bach is en onuitsprekelijk vredig van stemming, hoor je muzikale pre-echo's van zowel Gluck als Brahms, terwijl de arabesken van de fluit zelfs iets als volksmuziek suggereren, misschien wel van Levantijnse of zelfs van Baskische oorsprong. Elke associatie met het mijmeren van de Madonna is snel verdwenen op het moment dat het 'B-gedeelte’ losbarst in een extatische alla breve vreugdedans, deels gavotte, deels gigue. Hoe dan ook; het is een dans!

 

'Hart en ziel zich verheugt U'

 

Fluit, sopraan en de eerste violen juichen hier in een stijl en stemming die herinnert aan de muziek die Händel schrijft, als hij als jonge man, in Italië voor het eerst in aanraking komt met het werk van Scarlatti en Steffani. Na de dans is er de terugkeer naar het wiegelied.  

 

Het is onvermijdelijk; deze inspirerende aria overschaduwt alles wat hierna volgt. Een paar secco recitatieven (nrs. 2 en 4) omlijsten de alt-aria 'In Jesu Demut', een lofzang op de spirituele rijkdom die we kunnen vinden in Jezus’ armoede en nederigheid. De 'slingers van zegen' (Segenskränze) waarover in het B-gedeelte gesproken wordt lijken een inspiratiebron voor de hele aria, met inbegrip van de melodische lijnen in de baspartij. 

 

De achtste strofe van Nikolaus Herman's koraal 'Lobt Gott, ihr Christen allzugleich'(1560) waarmee de cantate eindigt is ronduit stevig. Er moet een extra dosis feestelijke spiritualiteit tot leven gebracht worden, een beetje zoals de brandewijn de Christmas pudding in vuur en vlam zet.

 

Alle commentaren bij deze cantate verwijzen naar die ene aria, nl. die voor de sopraan.

 

Dürr:

 

"Die Eingangsaria gehört zu den glücklichsten Eingebungen Bachs."

 

Whittaker:

 

"To the soprano is alloted one of the most supremely beautiful arias in the whole range of the cantates."

 

't Hart:

 

"Het is niet zo maar een aria, het is een heel fluitconcert. Ik kan niet begrijpen dat zo'n stuk als dit niet wereldberoemd is en dat het niet, zoals de vier jaargetijden van Vivaldi in tientallen uitvoeringen voorhanden blijkt. Ik herinner me als de dag van gisteren dat er warempel een Nonesuch-opname van deze cantate verscheen. Die heb ik toen drie weken lang elke dag zo'n tien keer gedraaid. Dit is niet alleen Vestdijk ontgaan maar ook zoveel anderen. Ik begrijp er niets van dat tienduizenden de Matthäus Passion noot voor noot kennen, maar nog nooit de sopraan aria uit cantate 151 hebben gehoord."

 

Nieuwkerk:

 

"Pas als ik Rilling beluister ga ik deze cantate waarderen. Prachtige zang, de sopraan aria springt eruit."

 

Dat wordt bevestigd door Maarten 't Hart die meldt dat de hoge stem van Nabuko Gamo-Yamamoto een regelrechte sensatie is. Wel is, zegt hij, de dwarsfluit vals en wordt de muziek zo gebonden gespeeld dat ze stroperig lijkt.

 

Persoonlijk hou ik wel van dat soort romantiek. Die horen we ook in de versie van Benjamin Britten. Superieure romantiek is dat in Britten's hometown Aldeburgh met Heather Harper en prachtig fluitspel van Richard Adeney.

 

Van Harnoncourt was ik dus helemaal niet enthousiast geworden en wat dat betreft zit ik op één lijn met Maarten die zegt dat het orkest daar zo akelig dof klinkt, het lijkt alsof men in een bushokje musiceert. En de jongenssopraan is van een zodanige nagalm voorzien dat het lijkt of het kind zijn valse noten in een zwembad voortbrengt.