Op deze pagina een aantal cantates uit deze periode geschreven voor speciale gelegenheden zoals daar zijn een huwelijk, de inwijding van de gemeenteraad, een begrafenis, de herdenking van een grote brand. BWV 71, 131, 143, 196.
BWV 4 stamt ook uit deze periode en is te vinden onder het kopje
DE FEESTDAGEN.
Mühlhausen (1707-1708)
In 1707, werd Bach organist van de Blasiuskirche in de vrije rijksstad Mühlhausen. In vergelijking met zijn vorige baan betekende deze aanstelling voor Bach een vooruitgang. De 'vrije rijksstad' Mühlhausen was een veel grotere stad dan Arnstadt en de functie van organist in de Blasiuskirche stond in de stad in hoog aanzien, in tegenstelling tot de functie van organist in de Neue Kirche in Arnstadt. In het contract was overeengekomen dat Bach een jaarsalaris van 85 florijnen zou ontvangen (hetzelfde salaris als hij in Arnstadt had ontvangen, maar twintig florijnen meer dan dat van zijn voorganger) en daarnaast een salaris in natura (brandhout, aanmaakhout en graan). Als tegenprestatie werd van Bach verwacht dat hij zich loyaal tegenover het stadsbestuur zou opstellen en dat hij "zich bereid zou tonen om de taken die van hem werden verwacht uit te voeren en te allen tijde beschikbaar zou zijn en zich met name oprecht en ijverig in zou zetten voor diensten op zondagen, feestdagen en andere heilige dagen, dat hij het orgel dat hem was toevertrouwd op zijn minst in goede conditie zou houden, dat hij de daartoe aangewezen personen op de hoogte zou brengen van enig defect en dat hij zorgvuldig zou toezien op de reparaties en de muziek". Verder werd – stilzwijgend – van Bach verwacht dat hij zou samenwerken met de stadsmusici en met koorzangers en instrumentalisten van het plaatselijke gymnasium. Op 1 juli 1707 trad Bach in dienst.
In Mühlhausen ging Bach voor het eerst in zijn leven zelfstandig wonen. Korte tijd na zijn indiensttreding (op 17 oktober) trouwde hij met zijn achternicht Maria Barbara Bach, dochter van de gerenommeerde componist Johann Michael Bach. Ze trouwden in de dorpskerk van Dornheim, 3 km ten noordoosten van Arnstadt.
Begin februari 1708 voerde Bach daar zijn eerste cantate in zeer grote vocaal-instrumentale bezetting uit: Gott ist mein König, dat hoogstwaarschijnlijk gemodelleerd is naar twee grote oratoriumcomposities van Dietrich Buxtehude, bij wie Bach ruim twee jaar eerder in Lübeck op bezoek was geweest. De cantate – officieel met 'Motetto' aangeduid – werd geschreven ter gelegenheid van de (jaarlijkse) verkiezing van het nieuwe stadsbestuur van Mühlhausen. De autoriteiten waren dermate onder de indruk van de compositie dat zij besloten om het muziekstuk in gedrukte vorm, in aparte stemboeken, uit te geven (een eer die eertijds reeds beroemde componisten als Georg Philipp Telemann en Georg Friedrich Händel nog niet was toegevallen).
In juni 1708 vertrok Bach naar Weimar, alwaar het orgel van de hofkapel net was gerestaureerd. Bachs beschermer, de hoforganist Johann Effler, was ziek en vond zichzelf niet in staat om het gerestaureerde orgel te keuren en in te wijden. In plaats hiervan vroeg hij Bach over te komen om deze taak uit te voeren. Dit deed Bach en zijn orgelspel viel bij hertog Willem Ernst van Saksen-Weimar dermate in de smaak dat Bach een aanbod kreeg hoforganist te worden tegen een jaarsalaris van 150 florijnen. Bach ging onmiddellijk akkoord met dit aanbod en tekende op 20 juni 1708 het contract. Vijf dagen later, op 25 juni 1708, diende hij in Mühlhausen zijn ontslag in. In zijn ontslagbrief schreef Bach dat hij door dit salaris een "aangenamer leven kon leiden" (zijn vrouw was net zwanger van hun eerste kind) en daarnaast dat hij in Weimar alleen met professionele musici hoefde te werken.
Ondanks het feit dat het snelle vertrek van Bach werd betreurd, bleef de verstandhouding tussen Bach en Mühlhausen goed. De volgende jaren zou Bach nog tweemaal een cantate bij de verkiezing van het nieuwe stadsbestuur van Mühlhausen componeren en persoonlijk overkomen om de uitvoeringen te leiden. Beide cantates zijn verloren gegaan. Later, in 1735, zou Bachs derde zoon Johann Gottfried Bernhard Bach in Mühlhausen organist worden in de Marienkirche, de lutherse hoofdkerk van Mühlhausen. Bij de auditie van zijn zoon werd Johann Sebastian Bach als eregast ontvangen en inspecteerde hij gratis het orgel van deze kerk.
(Wikipedia)
Aus der Tiefen rufe ich, Herr, zu dir BWV 131
'Kijk,' zei zijn moeder. Ze stond voor het gasstel en wees achter zich op het aanrecht. 'Bedoel je die fles?' vroeg hij. Er stond een fles met donkerrode vloeistof. Op de hals zat een oranje capsule. Hij trad naderbij. 'Wat is dat?' vroeg hij. 'Ik heb een fles wijn gekocht voor vanavond,' antwoordde ze, een aantal oliebollen uit de braadpan wippend. 'Dat is prachtig,' zei Frits. Hij nam de fles bij de hals op. Er zat een blauw etiket op met een gele rand. 'Bessen-appel,' las hij zacht. 'Bessen-appel,' zei hij bij zichzelf, 'bessen-appel. Help ons, eeuwige, onze God. Zie onze nood. Uit de diepten roepen wij tot u. Verschrikkelijk.'
(uit ‘de Avonden’, Gerard Reve)
Frits van Egters is niet de enige die vanuit de diepten tot ons roept. Velen gaan hem voor. Luther natuurlijk, maar eerder is daar nog de dichter die ons de 130ste psalm schenkt. En dan is daar Bach die deze tekst kiest voor een van zijn eerste cantates. Velen gaan er van uit dat BWV 131 zijn allereerste cantate moet zijn maar er is veel onzekerheid op dat gebied. Ik heb zelf - in mijn oneindige wijsheid - besloten dat 150 de eerste is en bij mij is 131 nummer 2.
'Aus der tiefen rufe ich, Herr, zu dir' heeft, dat mag duidelijk zijn, niets van doen met moeders die verkeerde wijn aanschaffen. De cantate wordt geschreven voor een ‘boetedienst’ na de grote brand die Mühlhausen teistert op 30 mei 1707, vlak voor Bach daar aantreed als organist in de Blasiuskirche. 360 huizen in de benedenstad gaan bij de brand verloren. Bach is 22, hij staat aan het begin van zijn carrierre en het duurt nog lang voordat (vanaf 1723) zijn massale cantateproduktie in Leipzig op gang zal komen. Hij heeft zich de afgelopen vier jaar in de luwte van een rustig organistenbaantje in Arnstadt kunnen ontwikkelen als orgel-virtuoos, als componist en orgeldeskundige. Anderhalf jaar geleden bezocht hij zijn idool Buxtehude in Lübeck. Voor Bach is zijn verblijf in Mühlhausen slechts een korte tussenstop. We mogen er van uit gaan dat hij andere ambities heeft. Op 17 oktober zal hij trouwen met zijn achternichtje, de zangeres Maria Barbara, en binnen het jaar vertrekt hij naar Weimar waar hij negen jaar zal blijven, eerst als organist, kamermusicus en later zal hij bevorderd worden (in 1714) tot kapelmeester aan het hof.
Voor wie enigszins bekend is met Bach’s werk valt het direct op dat wat we hier horen sterk afwijkt van zijn latere werk. Slechts de beide aria's (voor tenor en bas) met die geïnjecteerde koralen tonen een bekend Bach procédé. Verder is alles anders. We horen geen recitatieven in deze cantate, ook niet het gebruikelijke slotkoraal en evenmin da capo aria's zoals hij die later zal schrijven naar het voorbeeld van de Italiaanse opera. Maar koor heeft hier juist een veel groter aandeel dan in zijn latere werk waar het zijn rol veelal beperkt ziet tot een openingskoor en een slotkoraal. De Bach, zoals we hem kennen is er nog niet, alles wat de jonge Bach hier doet is wel heel netjes en volgens het boekje. De structuur en het arrangement zijn helemaal gedacht vanuit het motet en vanuit het Geistliches Konzert, vorm-principes uit de Noord-Duitse traditie. Zijn stijl sluit naadloos aan bij zijn 17e eeuwse collega's. Nee, vernieuwend is het zeker niet wat Bach hier doet, maar tegelijkertijd geeft hij er een onovertroffen inhoud aan.
Ook wat betreft de teksten die Bach gebruikt is deze cantate ongewoon. Dit keer is er geen gelegenheidsdichter aan te pas gekomen zoals later gebruikelijk is, hier wordt alles rechtstreeks ontleend aan de Bijbel (Psalm 130) en aan het protestantse kerklied. Dat betekent ook dat er geen compositorische handigheidjes zijn die richting zouden kunnen geven aan zijn werk. Het is een letterlijk volgen van de psalmtekst en dat vraagt ook om allerlei contrasten in stijl, vorm en expressie. Geen enkele maat is hetzelfde. Dat komt de kwaliteit zeer ten goede. En meteen bij de eerste zin is het duidelijk; hier gaat het niet gewoon om wat tegenslag, het gaat om diepe ellende. De stemmen duiken bij het woord 'diepte' dan ook ook letterlijk de diepte in. In het verdere verloop zijn de verschillende onderdelen moeilijk van elkaar te onderscheiden. Alles gaat, zoals bij 17e eeuwse motetten, (vrijwel) ononderbroken in elkaar over en er vindt een levendige, soms grillige wisselwerking plaats tussen solisten en koor. Toch is er, zoals in de meeste vroege cantates een symmetrische opbouw; het koor ‘Ich harre des Herrn’ (3) is het middelpunt waar de stemming dan ook kantelt. Waar het begin ziet op de ellende, komt nu de hoop om de hoek kijken. Heel letterlijk illustreert Bach daarna in de aria van de tenor dat wachten soms lang duurt – let op het woord ‘wartet’.
Wat Bach ertoe brengt om in zijn stijl zo nauw aan te sluiten bij de bestaande stilistische ontwikkeling en waarom hij zich helemaal niet inlaat met eigentijdse tendensen zoals recitatief en da capo aria, het is niet bekend. Dat hij uit zichzelf besluit om tegen de stroom in te zwemmen is niet zo waarschijnlijk. Het ligt meer voor de hand dat hij tegemoet komt aan de adviezen of verzoeken van zijn werkgevers in Mühlhausen en dat hij zich aanpast aan de muzikale tradities van zijn ambtsvoorgangers. Maar dat maakt het wel fascinerend om het resultaat hiervan te zien; de uitgesproken muzikale kwaliteit van deze cantate is het resultaat van enerzijds het streven naar traditie en symmetrie, anderzijds van het niet opnieuw een gangbaar motet of Geistliches Konzert willen toevoegen. Maar hij nog niet zover dat hij de Italianiserende mode zal gaan volgen, dat komt later. Het resultaat is een verrassende afwisseling en vormenrijkdom die deze cantate een frisheid geven die Albert Schweitzer brengt tot zijn uitspraak dat men gaarne honderd latere cantates inruilt voor tien van deze oude.
Dit is een cantate die nogal eens live wordt uitgevoerd. Heel erg mooi zingt Fabio Triumpy de tenorpartij in de Westerkerk op 26 mei 2007. En wat betreft de cd opnames is dit een interessante cantate om te vergelijken; de kenmerken van de verschillende uitvoeringen zijn zeer nadrukkelijk aanwezig. De kamermuziekachtige, door jongensstemmen gedomineerde authentieke opvatting van Harnoncourt is een groot contrast met de meer romantische, grootschalige opvatting van Rilling. En wat resteert er van dit werk als je het door een solistenkwartet laat uitvoeren? Weinig, zo blijkt als je de Taylor uitvoering beluistert. Zowel de koorpartijen als ook die voor de solisten lijden hieronder. Er is in feite weinig reden om het zo te doen.
"Uit de diepten heb ik geroepen,' zei hij bij zichzelf, 'maar mijn stem is niet gehoord. Bessen-appel. Nu ga ik op weg naar huis. Eeuwige, enige, onze God, ik ga naar mijn ouders. Zijn ogen werden vochtig.”
(uit ‘de Avonden’, Gerard Reve)
Der Herr denket an uns BWV 196
Het is een mooi verhaal. Bach loopt met zijn vrouw Maria Barbara op een zonnige dag naar het prachtige kleine kerkje in Dornheim. In zijn tas zit zijn nieuwste compositie, Der Herr denket an uns. Het kerkje waar hij zijn nieuwste stuk gaat uitvoeren, is bekend terrein. Een half jaar eerder trouwde Bach er met Maria Barbara. Hun huwelijk werd ingezegend door huisvriend Johann Lorenz Stauber. Vandaag trouwt Stauber zelf. Als cadeau componeerde Bach een nieuwe cantate. De tekst heeft hij, misschien wel met Stauber, zorgvuldig uitgezocht. Het zijn vier verzen uit Psalm 115, en in elk daarvan speelt het woord zegenen een belangrijke rol. De tekst met dat terugkerende 'zegenen' is erg toepasselijk voor een huwelijksdienst. Het genoemde ‘huis Aaron’ verwijst naar het feit dat het hier om een geestelijke gaat. De beide gehuwden worden gezegend en ook hun kinderen. Het is namelijk niet Staubers eerste huwelijk, een jaar eerder is zijn eerste vrouw overleden.
Bovenstaande tekst heb ik integraal overgenomen van de website All of Bach. Dit verhaal komt uit de koker van de musicoloog Phillip Spitta die dit zo'n 150 jaar geleden aan de wereld prijs gaf. Maar hoe komt Spitta aan dit verhaal? Dat weet ik niet. Maar ja, Bach, tweeëntwintig jaar oud, een zonnige zondag, wandelend. Omdat het een mooi verhaal is nemen alle volgende musicologen (en ook ik) het graag en klakkeloos over. Ook William G, Whittaker, de Brit die als een van de eerste Bach-biografen wordt beschouwd. Hij beschrijft cantate 196 als een werk van bescheiden omvang met een lichte toon, relatief ongecompliceerd. En het zou daardoor erg toegankelijk zijn. 'No depth of emotion', zegt Whittaker.
De cantate is, daar gaan we nu van uit, rond 1707/08 ontstaan en hoort daarmee tot de vroegste cantates. De stijl van Bach’s tijdgenoten en voorgangers sijpelt hier en daar door. Maar toch, de tweeëntwintigjarige componist laat ook horen - in een Italiaans aandoend preludium met een thema uit dat koor wat er op volgt maar ook in die dubbelfuga aan het einde - dat hij op deze leeftijd een vakman is. Goed, hij moet zijn vorm nog vinden maar alles wat hem groot zal maken is hier al (zij het in embryonale vorm) aanwezig. En ook in de sopraan-aria horen we iets nieuws; de vocale partij ontwikkelt zich geheel vanuit die obligate vioolpartij. Dit is het oudste voorbeeld waar Bach deze techniek gebruikt. En dan nog een verrassende wending voor een ieder die wacht op een spetterend slotakkoord; deze cantate eindigt abrupt met een paar zeer intiem wegstervende akkoorden. Klaar.
Het geheel is - vele jaren later - genoteerd in het handschrift van een student van Bach uit Leipzig.
The musical world could grow fond of it, if only people would actually perform it.
Aldus bewonderaar Spitta in 1883. Maar de massale bewondering is uitgebleven en dat is begrijpelijk, naar ik meen. We kunnen over deze cantate zeggen dat het heel functionele muziek is die zeker bijdraagt aan wat een huwelijksplechtigheid nodig heeft. Of het buiten dat kader overeind blijft vind ik twijfelachtig. Een mooi, vredig en harmonieus geheel is het zeker maar verder ontbreekt elke urgentie in deze muziek. Wie Bach integraal op de plaat zet slaat BWV 196 doorgaans niet over. Maar Gardiner bijvoorbeeld neemt hem niet op en er zijn verder maar weinig opnames van. Dat is veelzeggend.
Een goede reden om dan op 17 mei 2009 naar het concertgebouw te gaan waar Jos van Veldhoven zijn licht hierover zal laten schijnen, bijgestaan door de Nederlandse Bachvereniging. Maar nee, ook een live uitvoering geeft geen nieuwe gezichtspunten. Het orkest zit hier in een zeer kleine bezetting, het koor is een dubbelkwartet, aan beide zijden van het orkest opgesteld waarbij kwartet 1 (zij staan links) ook solistisch optreedt. Ik vind zo’n kleine bezetting altijd wat sneu. Het contrast van solist en koor, het komt op deze manier helemaal niet tot uiting. Het individu tegenover het collectief, de enkeling tegenover de maatschappij. Dat moeten we hebben, ook in de muziek, dat is mooi.
Maarten ‘t Hart zegt ook nog iets over deze cantate. Hij vindt het toch wel frisse, levendige muziek van de jonge Bach.
Geistliches Konzert - Aanduiding voor een groot deel van de korte geestelijke muziekstukken uit de 17e eeuw. Meer uitgekristalliseerde vormen zoals de cantate bevinden zich in deze tijd nog in de ontstaansfase. De stilistische wortels van het Geistliches Konzert liggen enerzijds in de monodie (éénstemmigheid) anderzijds in het traditionele motet. Tot de componisten van dit soort werken behoren Heinrich Schütz, Samuel Scheidt en Dietrich Buxtehude.
Da Capo - Een muziekterm afkomstig uit het Italiaans en het betekent vanaf het begin. Da Capo of afgekort D.C. wordt doorgaans boven de laatste maat geschreven. De speler wordt dan verondersteld alles vanaf het begin nog een keer te spelen.
Obligaat (Ital.,: obligato) - Een instrumentale stem in een muziekstuk die essentieel tot de compositie behoort, dus niet weggelaten kan worden zonder dat men daardoor afbreuk doet aan het karakter van de compositie, bijv. aria's van Bach met obligaat viool, fluit of hobo.
Motet - Muzikaal-literair genre. In de middel-eeuwen een meestal geestelijk gezang waarin de verschillende stemmen verschillende teksten zingen, vaak in verschillende talen. De onderstem is in de regel een fragment uit een liturgisch gezang. Sinds de renaissance is het motet een meerstemmig geestelijk gezang zonder instrumentale begeleiding, aanvankelijk nog in het Latijn, later in de volkstaal.
Cantates uit de periode Mühlhausen
131 Aus der Tiefen rufe ich, Herr, zu dir
71 Gott ist mein König
196 Der Herr denket an uns
143 Lobe den Herrn, meine Seele
Lobe den Herrn meine Seele BWV 143
We horen nogal lompe en boerse hoorns als de Leonhardt-uitvoering van BWV 143 de huiskamer binnenvalt. En pauken daarbij. Erg ongebruikelijk allemaal en daarom wel erg apart. Maar liefst 7 deeltjes horen we in slechts 13 minuten en het is van een verrassende simpelheid allemaal. Is dit Bach? We hebben gemengde gevoelens over deze cantate.
Er zijn lang twijfels geweest over de authenticiteit van BWV 143 en die zijn er nog steeds. Er is, zo lees ik ergens, een ‘gebrek aan verfijning’ en ergens anders wordt het werk ‘onpretentieus’ genoemd. Als deze cantate van Bach is dan zou het om een heel vroeg werk moeten gaan, uit zijn jaren als organist in Mühlhausen (1707 - 1708), of anders uit de vroege jaren in Weimar (1708 - 1714). En wat een wonderlijke bezetting met die drie corni da caccia (jachthoorns zijn dat) en dan die pauken en dat alles bij een strijkorkest met fagot. Deze bezetting, het komt verder bij Bach nergens voor. Het is wel een cantate waarin een recitatief voorkomt, maar dat gebruikt hij nu juist nergens in die vroege cantates. Vraagtekens, er zijn er vele.
De tekst is gebaseerd op psalm 146 en op een koraal van Jacob Ebert ‘Du Friedefurst, Herr Jesu Christ’. Het openingskoor is afgeleid van het begin van de psalm. Vervolgens horen we een arrangement van het koraal waar de cantate zijn naam aan dankt door de sopraan met soloviool en continuobegeleiding. Een kort secco recitatief leidt naar de tenor-aria in een vrije toonzetting. Vervolgens is daar de bas-aria die dan weer wel associaties met Bach oproept; het doet denken aan het openingskoor van BWV 71 ‘Gott ist mein König’ zowel door de tekst als door de drieklanksmotieven en ook door de orkestratie met de drie hoorns en pauken. Ook zo’n vroege cantate trouwens. De tweede tenor-aria vervolgens is wellicht nog het meest charmante onderdeel van deze muziek. Continuo en fagot zijn hier in een vrijwel onafgebroken duet verwikkeld en vormen zo een mooi decor voor de tenorsolist. Op de achtergrond zetten strijkers plus orgel de melodie in van het koraal ‘Du Friedefürst, Herr Jesu Christ’. Datzelfde koraal vormt tenslotte een cantus firmus boven het van zeer vele versieringen voorziene slotkoor ‘Halleluja’.
En wat vinden we van de verschillende cd-opnames? De Rilling-uitvoering leidt uiteindelijk tot meer positieve berichten ('wél leuk') maar een versie die ik later aanschaf, Rotsch is hier de dirigent, dat is de mooiste. De cantate moet het hebben van de ruimtelijk opgenomen massaliteit die we bij deze opname horen. Een prachtige ‘ouderwetse’ tenor doet de rest. Maar, als ooit deze cantate van de BWV-lijst geschrapt wordt dan zijn wij - Bach luisteraars - niet verbaasd. Toch?
Gott ist mein König BWV 71
"Wij, leden van de gemeenteraad te Mühlhausen, stellen u voor om de heer Adolf Strecker, die reeds sinds zijn 71ste jaar alhier het ambt van burgemeester bekleedt, ondanks zijn vergevorderde leeftijd, wegens gebleken bekwaamheid voor deze belangrijke taak, nogmaals te benoemen tot onze burgemeester".
Nee, we zij dit keer nu eens niet in de kerk, plaats van handeling is dit keer het stadhuis. Een tekst als deze moet zijn uitgesproken bij de installatie van de nieuwe gemeenteraad van Mühlhausen op 4 februari 1708. Voor een goed begrip van deze wereldlijke cantate is deze informatie onmisbaar, zoals we straks zullen zien. Daarnaast is het belangrijk om ons te realiseren dat de overheid volgens Rom. 13 (en op vele andere Bijbelplaatsen komt dat terug) gezien moet worden als een verlengstuk van Gods regering over deze wereld. In onze huidige democratie zijn de opvattingen hierover nogal veranderd, maar voor Bach is dit de normale realiteit. In een 'wereldlijke cantate' als deze vinden we dan ook bepaald geen 'wereldlijke' tekst, maar veeleer een openlijke belijdenis van een door en door bijbelse waarheid:
‘Gott ist mein König’
De tekst is afkomstig uit Psalm 74 vers 12 (God is mijn koning van oudsher, die in het midden der aarde verlossing bewerkt). Meer teksten in deze cantate zijn afkomstig uit deze psalm, nl. vers 16 ‘Uwer is de dag, Uwer is ook de nacht; U bent het, die hemellicht en zon hebt gesteld. U bent het, die al de grenzen der aarde hebt bepaald’ en vers 19 ‘Lever de ziel van uw tortelduif niet over aan de vijand’. Behalve teksten uit deze psalm horen we ook citaten uit 2 Samuel 19, waar een 80-jarige Barzillai, dienaar van koning David, van zichzelf zegt dat hij nu toch echt te oud is om met de koning mee te gaan. Hij zou de koning maar tot last zijn en wil liever sterven in zijn eigen stad en bij zijn vader en moeder begraven worden. Tenslotte klinkt er nog een citaat uit Gen. 21 vers 22 ‘God is met u in alles wat u doet’, een constatering van koning Abimelech betreffende de dan reeds 100-jarige Abraham. We horen in deze cantate dus uitsluitend bijbelteksten waarin de betrekkingen tot een koning worden omschreven.
Het openingskoor beschrijft de regering van God, waarbij opvalt dat alle koren, instrumentaal en vocaal, apart behandeld worden. Dit is een fraaie illustratie van de reikwijdte van Gods bestuur, niet slechts over de kerk gaat Hij, of alleen over de kerkelijke activiteiten, maar over de hele aarde, ook over het stadsbestuur van Mühlhausen. Er zijn immers geen overheden dan van God. Bovendien kunnen we hierin een persoonlijke belijdenis van Bach zien, die over het stadsbestuur heen verder kijkt en zich bewust is van Gods koningsschap over zijn eigen leven. Bach is nog jong als hij dit schrijft, hij is 23 jaar. Maar de heer Strecker, burgemeester van Mühlhausen, is inmiddels 83 en hij is het dan ook die door Bach zingend ten tonele gevoerd wordt in deel 2 met de woorden: Ich bin nun achtzig Jahr. In deze aria klinkt tegelijk een couplet uit het lied 'O Gott, du frommer Gott’. De woorden van de burgemeester zijn nogal bescheiden en hij is bepaald niet ambitieus te noemen. Toch lijkt Bach te willen benadrukken dat juist deze oude man een zeer geschikte burgemeester is met veel levenservaring.
Dan volgt in deel 3 een bemoediging door het koor met de woorden van Abimelech ‘dein Alter sei wie deine Jugend und Gott ist mit dir in allem das du tust’. Bach gebruikt hiervoor een zeer levendige fuga, te zingen door de 4 solozangers, waarmee opnieuw de bekwaamheid van Herr Strecker benadrukt wordt.
Deel 4, gezongen door de bassolist, bespreekt hoe onze houding zou moeten zijn t.o.v. Gods bestuur: hij erkent hier met de woorden uit psalm 74 dat het God is die de grenzen vaststelt, of dat nu in de natuur is of in het landsbestuur.
Het geloof in Gods almacht en de gunstige uitwerking daarvan wordt verder beleden in deel 5: ‘Durch mächtige Kraft’. Trompetten en pauken onderstrepen de kracht en de koninklijke waardigheid die verbonden zijn met Gods regering.
En dan komt het volk aan het woord in deel 6, dat met een tekst uit Psalm 74 zijn vertrouwen uitspreekt in Gods bescherming. De kwetsbare duif staat hier model voor het volk, dat in deze psalm overdenkt dat het onderdrukt wordt door de vijand, terwijl de tempel verwoest is. Het is geen toeval dat juist in moeilijke omstandigheden zulke geloofsuitspraken worden gedaan. Bach heeft het belang hiervan goed aangevoeld en een intense muzikale omlijsting van de tekst gecomponeerd, waarmee de gevoelens uit Psalm 74 treffend worden onderstreept.
De cantate eindigt met een uitbundige gelukwens aan de nieuwe gemeenteraad, das neue Regiment, en ook aan het hoogste gezag: Keizer Joseph I (1678-1711).
Deze cantate is in diverse opzichten bijzonder. Het is één van de eerste cantates van de 23-jarige Bach, ze is niet bestemd voor een kerkdienst en het is de enige cantate die tijdens zijn leven, nl. direct na de uitvoering in druk wordt uitgegeven, op kosten van de gemeenteraad van Mühlhausen. De indruk die de jonge Bach er mee maakt is zo groot, dat de raad voor het volgende jaar ook een cantate laat componeren, waarvan helaas ieder spoor ontbreekt.
Dat deze cantate ‘anders’ is valt bij eerste beluistering direct op. Ik noem hem als ik hem voor het eerst hoor ‘opera-achtig, vol van contrasten, verhalend, on-kerks’. En voor Bach’s doen zijn de onderdelen nogal kort. Een openingskoor van 1.50 minuten, waar tref je dat verder aan? Dit is eigenlijk niet te vergelijken met wat hij later zal gaan doen. Maarten 't Hart noemt het duivenkoor (het voorlaatste deel is dat) een geweldig werk, hoe Bach zich later ook ontwikkelt, iets dergelijks heeft hij nooit meer gemaakt.
Bovenstaand artikel is, de aandachtige lezer heeft het misschien gemerkt, niet van mijn hand want ik heb toch iets minder affiniteit met deze cantate. Daarom deze bespreking door Henk van Zonneveld.
