Maarten 't Hart is een gelukkig mens. Hij bezit de registratie van cantate 42 onder leiding van Herman Scherchen. Dankzij die opname leert hij het mooiste stuk instrumentale muziek kennen dat Bach gecomponeerd heeft: de Sinfonia waarmee 42 aanvangt. En hij schrijft er nogal enthousiast over.

Meestal blijkt deze Sinfonia, ofschoon Bach er een vredige avondstemming in wil oproepen, rampzalig snel gespeeld te worden. En over dat verpletterende middendeeltje dat begint met een melodie waar de hele negentiende eeuwse romantiek lijkt te worden aangekondigd, wordt rücksigtlos heen gewalst. Nee, dan Scherchen. Hij speelt die sinfonia alsof hij God hoort fluisteren: doe uw schoenen van uw voeten, want de plaats waarop ge staat is heilige grond. Maar hoe heilig de grond ook is die Scherchen betreedt, het blijft moeilijk te verwerken dat Bach in dit geval kennelijk het eerste deel van een al eerder ontstaan instrumentaal werk als openingssinfonia voor deze cantate gebruikt. En waarschijnlijk heeft hij het tweede deel van het concert omgewerkt tot de altaria die na sinfonia en recitatief opklinkt. 'Prachtig van stemming, zeer wijdingsvol' schrijft Vestdijk, maar hoe beeldschoon die twee rustig duetterende hobo's ook klinken, zodra de alt invalt wringt er iets. Je hoort dat Bach die altpartij er later bij heeft gecomponeerd. Het duet wat daarna volgt is gebaseerd op een koraaltekst maar het is een originele compositie die geen noemenswaardige connecties heeft met de melodie van het betreffende koraal. In de tweede aria is een sterk contrast aanwezig tussen die instrumentale tumultueuze motieven met die rustige vocale melodie, aldus wordt Jezus geportretteerd als een veilige haven bij vijandelijke aanvallen. Deze visie vindt zijn bevestiging in het feit dat de zangstem alleen bij het woord 'Verfolgung' overgaat in levendige coloraturen. 

Zal ik na 't Hart en Vestdijk mijn eigen mening over dit alles dan ook nog weergeven? Die sinfonia, vooral zoals gespeeld bij Harnoncourt, het is natuurlijk heerlijke muziek, maar het lijkt volkomen los te staan van wat daarna volgt. Is dat erg? Ach, je kunt het dan geen Gesamtkunstwerk meer noemen maar hoe erg is dat? De muziek blijft mooi. Zeker bij Harnoncourt waar die schitterende alt-aria gezongen wordt door Paul Eswood. En het duet heeft prachtige begeleidingsfiguren en de sopraan, een niet nader genoemde knapensolist van de Wiener Sängerknaben, is ook heel mooi. En het kan niet op bij Harnoncourt want ook de bas-aria wordt mooi gezongen. De Rilling versie is een stuk minder. De uitdaging is en blijft natuurlijk om die Scherchen-opname waar Maarten zo lyrisch over schrijft ergens op de kop te tikken. Misschien lukt dat op die reis naar Duitsland, samen met Pepijn ben ik daar in 2006, net voor de kerst. Jammer, in Berlijn zijn wel Scherchen cd’s te koop maar nee,  cantate 42 komt daar niet op voor. In 2007 komt Gardiner met zijn visie op deze cantate. Het is onvoorstelbaar maar die doet de sinfonia nog veel sneller dan alle anderen, bijna terloops speelt hij het. Ik wacht de recensie af die het blad 'Luister' hiervan zal geven en ik hoop dat Maarten dan als recensent gevraagd wordt. Ik neem aan dat hij het dan als 'rampzalig' zal betitelen. 

Opvallend is wat Gardiner vermeld in het begeleidend boekje. Het is erg verleidelijk (vele commentatoren doen dat) om aan Bach's keus voor een instrumentale ouverture een mooie theologische interpretatie mee te geven. Zo meent bijvoorbeeld Eric Chafe in deze muziek de verschijning van de herrezen Christus te zien, Jezus verschijnt hier temidden van zijn bezorgde discipelen. Maar in feite heeft Bach de muziek voor deze sinfonia gewoon opgediept uit een eerder geschreven serenade voor de verjaardag van Prins Leopold van Anhalt-Cöthen. Geen Christus, geen verschijning, deze muziek is simpelweg een eerbetoon aan die prins. Het is voor zijn verjaardag.

Hier zien we dus weer een voorbeeld van wereldse muziek die opnieuw wordt gebruikt in de kerk. En vervolgens kun je je afvragen hoe dat dan werkt bij Bach, heeft hij zo'n tweeledig gebruik al bij het componeren ingecalculeerd of is het een - niet minder indrukwekkend - inzicht in de geschiktheid tot hergebruik van eerder geschreven materiaal. Vist hij het stuk eenvoudig ergens uit een onderste la als de gedachte eraan door zijn brein flitst terwijl hij zich neerzet voor het componeren van een cantate? Kan het zo simpel zijn en tegelijkertijd zo geniaal? Hoe dan ook, het lijkt me duidelijk dat Bach bij het inpassen in een cantate ook de stemming, het tempo, zal aanpassen aan de rest van de muziek. Dit concert, dit eerbetoon aan de prins, kan zoals Scherchen aantoont ook heel erg langzaam gespeeld worden en wint daarmee juist aan zeggingskracht. Het is geen concert meer, het is een onderdeel van cantate 42 geworden. Dat kunnen we horen. Beluister de Sinfonia (link rechtsonder). Dat is de uitvoering van Herreweghe.