Het is zondag 13 mei 1725. De cantate van vandaag is zeer kort, de uitvoering duurt minder dan een kwartier. Er wordt wel gedacht dat Bach’s belangstelling voor het schrijven van cantates in deze periode verflauwt. Maar toch, wie gaat tellen komt tot de conclusie dat zijn productie onveranderd hoog is. Tussen eind april en eind mei 1725 schrijft hij 8 cantates. Is het een wonder dat sommige wat aan de korte kant zijn? En het blijft allemaal hoogst origineel, elke cantate is een nieuw experiment.

De tekst (van Christiane von Siegler) van het voor deze dag gekozen lied behandelt een evangelietekst die de vervolging van de apostelen voorspeld. Echter, zo wordt gezegd, de arm van Jezus zal de gelovige beschermen, daarom zal deze Hem bereidwillig en opgewekt volgen. Het is een tekst die Bach eerder op muziek gezet heeft in BWV 44, precies een jaar geleden. Maar wat nu een solo voor de bas is, de opening, was toen een krachtig duet gevolgd door een al even krachtig (massa-)koor. Bach herhaalt zich zelden. Waarschijnlijk ziet hij het als een uitdaging; met exact dezelfde tekst zien hoe verschillend die uitgewerkt kan worden. 

De bezetting van deze cantate is ongewoon. Maar liefst vier hobo’s en ook nog een violoncello piccolo voor de tenor-aria. Die ongewone instrumentatie wordt ingegeven door de uitwerking van de twee aria’s (2 en 4) in zeer rijk geornamenteerde vocale en instrumentale partijen. Maar niet alleen die aria’s, ook het tweede recitatief krijgt een ongewone instrumentale begeleiding; het constant terug-kerende motief 'Ich bin bereit' schakelt heen en weer tussen de beide hobo paren (da caccia en d’amore) en de altstem.

Maar eerst dat bijzondere openingsrecitatief. Boven een a van het orgelpedaal die aangehouden zal worden tot aan de finale cadens geeft de bas ons op gebiedende toon zijn waarschuwing.

‘Sie werden euch in den Bann tun’

Akkoorden van de vier hobo’s begeleiden het. Het kan niet anders of dit alles moet daar in Leipzig een unieke en zeer indringende klank hebben geproduceerd. De kerkgangers zitten nu rechtop in de kerkbanken. De tenor-aria die hierna volgt is langer dan alle andere onderdelen van de cantate bij elkaar, ze is het hoofdbestanddeel. 

‘Ik vrees de dood niet, Jezus zal me beschermen’

En toch, het timbre is consequent donker, somber hier en daar, de toonsoort is in mineur. De stemming is er één van reflectie, gelatenheid. Misschien is er een schijn van blijdschap maar die is er niet. Er is in de wendingen van de vocale lijnen een suggestie van huiver, van pijn. Dat blijft zo tot aan dat energieke melisma op ‘folge’. Dat is een sleutelbegrip in deze cantate en het is indicatief voor Bach’s onvoor-waardelijke levenshouding; wat er ook gebeurt, ik zal Christus volgen. Het is die zekerheid en dat rustig vasthouden aan het geloof wat in deze muziek wordt uitgedrukt. Dan, in het recitatief (3) wordt de ziel onderworpen aan de wil van Christus. Vanaf dat moment lijkt dat de troost van deze cantate te zijn. Steeds opnieuw horen we het motief van de alt.

‘Ich bin bereit’  

Het keert terug in de figuren van de hobo’s. Maar in de laatste zin van dit recitatief wringt Bach ons toch nog onverwachts van de ene toonsoort in een andere. Er blijkt inderdaad twijfel uit de tekst en Bach brengt dat krachtig in beeld. Jawel, we gingen naar C majeur, de toonsoort van de finale aria, maar wel met een onverwachte schok. En vervolgens is die sopraan-aria is nu juist van een heel vreedzaam karakter; troost en zekerheid, dat is wat ze biedt. De beide oboe da caccia (de laagste hobo’s dus) spelen een rustig concert in het middenregister, lager dan de zangstem. Tezamen met de strijkers vormen ze misschien wel de muzikale uitdrukking van een goed geplaveid pad waarover die glazen fragiliteit van die hoge stem kan voortgaan.

Het slotkoraal neemt als tekst het vijfde vers van een hymne van Paul Gerhardt 'Zeuch ein du deinen Toren' terwijl we tegelijkertijd de melodie van het koraal ‘Helft mir Gottes Güte preisen’ horen.  Het is zo’n sterke melodie die - hoe zullen we dat zeggen - een ‘Duitse robuustheid’ heeft. Je kunt je voorstellen hoe de burgers van Leipzig hierbij gaan staan en hun stemmen verheffen naar het dak van de kerk. Maar we weten niet of Bach’s gemeente meezingt met de koralen. Misschien blijven ze zitten, alleen maar luisterend en verzonken in hun eigen gedachten. 

Dit is helemaal geen onaardige cantate, deze BWV 183, die bij Harnoncourt helaas verprutst wordt door de jongenssopraan. Maar als én Arleen Auger én Peter Schreier mogen aantreden in één en dezelfde cantate, tja, dan kan er weinig meer misgaan. Bij Rilling is dat het geval en het is werkelijk prachtig. En dan ben ik benieuwd wat Gardiner hier van maakt. Maar hé, de betreffende cd ontbreekt want er zit iets heel anders in het boekje. Fame in de Kalverstraat lost dit op, nog even geduld.

Bronnen: Nele Anders/ Julian Mincham

Violoncello piccolo - een vijfsnarige cello, meestal ook met een kortere mensuur dan de ´standaard´ moderne cello. Aan de snaren C G D A wordt een e-snaar toegevoegd zodat tegelijkertijd een groter toonbereik ontstaat en een instrument met een eigen klankkleur. Het instrument wordt alleen voorgeschreven in laat barok repertoire en raakt daarna in vergetelheid. Johann Sebastian Bach schrijft de violoncello piccolo voor als obligate partij in een aantal cantates. In Anna Magdalena´s handschrift van J.S. Bachs 6 Suites a violoncello solo staat bij de 6e suite geschreven: a cinque cordes en genoteerd CGDAe. In deze zesde suite wordt naast de bassleutel ook veelvuldig de tenorsleutel gebruikt. Moderne cellisten op moderne cello´s moeten zich in hogere posities behelpen met duimposities op de A-snaar. Het veelvuldig voorkomen van gearpeggieerde akkoorden met een wijde ligging behoort ook tot de specifieke mogelijkheden van de violoncello piccolo. Heden ten dage worden er nagenoeg geen violoncello piccolo's meer gebouwd. 

Melismen - melismatiek is in de muziek het zingen van meer noten op een lettergreep (een zogenaamde notentros). Zo'n lettergreep noemt men een melisme. Melismen komt men vooral tegen in het Gregoriaans, het Italiaanse belcanto, in Turkse en Arabische muziek en bij soulzangeressen in de traditie van Whitney Houston. Een voorbeeld van melismatiek is ook het Wilhelmus in de bewerking van Adriaen Valerius. Hij voorzag de oorspronkelijk Franse melodie van buigingen als: ‘Wilhelmus va-han Na-hassouwe ben ick van Dui-huitschen bloet’.